روباه ( ثعلب ) جانوري معروف و از خانواده سگ سانان و از گوشتخواران كوچكي است كه از لحاظ جثه و مخصوصا دم بلند و پرمو معروف است ... طول دم بين 60-40 سانتيمتر است و 42 دندان دارد . طول عمر روباه به طور دقيق معلوم نيست ولي گفته مي شود كه حدودا 12 سال است .
روباه به رنگهاي گوناگون ديده مي شود . دم كلفت او با موهاي كركي ، هم او را زيبا كرده و هم كاربردهاي ديگري دارد. با اين دم در هواي سرد مي تواند پاها و بيني خود را بپوشاند و با به حركت درآوردن آن پيام هايي را براي روباهان ديگر بفرستد . در ناحيه زير دم غددي با ترشحات بسيار بد بو وجود دارند و موجب فرار جانوراني مي شوند كه دشمن روباه هستند.
روباه در طبيعت دشمنان فراواني دارد و گوشتخواراني چون گرگ ، گربه هاي وحشي ، خرس و همچنين پرندگان شكاري مانند عقابها و جغد بزرگ به روباه حمله كرده و او را شكار مي كنند . شكارچيان گاهي روباه را براي دم ، پوست پرمو و نرمش به دام مي اندازد و دربعضي از نقاط دنيا از گوشتش هم استفاده مي كنند . بيشتر روباهان تنها زندگي و شكار مي كنند و هنگام پرورش توله ها زندگي مشترك دارند. روباه حيواني است كه خيلي سخت به تله مي افتد و گاهي اوقات پاي خود را كه در تله افتاده به وسيله دندان قطع نموده و از تله نجات پيدا مي كند.
در ايران چهار گونه روباه وجود دارد:
1) روباه معمولي Vulpes Vulpes
2)روباه تركمني Vulpes Corsac
3) روباه شني Vulpes Vulpelli
4) روباه افغاني Vulpes Cana

روباه معمولي (‌روباه قرمز )

نام علمي : Vulpes Vulpes
نام انگليسي : Red Fox

اين روباه از گونه هاي ديگر بزرگتر است و به روباه قرمز معروف است و در شمال آمريكا ، اروپا ، آسيا ، شمال آفريقا و استراليا ديده مي شود . طول سر و بدن 85-60 سانتيمتر و طول دم 50-45 سانتيمتر است و در ايران معمولا به رنگ فلفل نمكي است كه كمي به قرمز تمايل دارد و درتيره پشت پر رنگ تر و در پهلو روشن تر ديده مي شود . دور چشم ها متمايل به قرمز يا قهوه اي روشن و پشت گوش ها قهوه اي تيره متمايل به سياهي است . پهلوهاي بدن تا حدود زير شكم ، خاكستري مخلوط با قهوه اي روشن و در بعضي قسمتها متمايل به سفيد و در زير شكم تيره تر و در وسط سايه اي از سياهي يا قهوه اي تيره ديده مي شود.
روباه قرمز از پرندگان ، جوندگان ، خرگوش ، قورباغه ، ماهي ، خرچنگ ، حلزون ، حشرات ، كرمها ، گياهان و ميوه جات تغذيه مي كند. اين روباه در جنگلها و كشتزارها زندگي مي كند، جنگل ها جاي خوب و امني براي لانه سازي روباهان است . دركشتزارها ، خرگوش ، موش و پرندگان را مي تواند شكار كند. فصل جفت گيري از اواسط زمستان تا اوايل بهار است ، دوران آبستني روباه ماده 63- 51 روز و تعداد توله ها از 3 تا 8 و معمولا 4 تا مي باشد.

پراكندگي در ايران
روباه معمولي در اكثر نقاط ايران ديده مي شود ( سواحل جنوب ايران ، آذربايجان ، گرگان ، فارس ، خراسان و خوزستان ) . سياهي نيمه بالايي پشت گوش و سفيدي انتهاتي دم ، او را از ساير روباه هاي ايراني مشخص مي كند.

روباه تركمني
نام علمي : Valpes Corsac

از روباه معمولي كوچكتر ولي پاها نسبتا بلندتر است . طول بدن 60 – 50 سانتي متر و اندازه گوشها 35-25 سانتي متر است . رنگ بدن به طور كلي خاكستري قرمز تا قهوه اي قرمز است و ناحيه شكم ، سفيد رنگ يا متمايل به زرد مي باشد . پشت گوش مانند روباه معمولي سياه نيست بلكه خاكستري قرمز است . انتهاي دم تيره و به رنگ قهوه اي يا سياه است . اين روباه شبها فعال بوده و در روز كمتر ديده مي شود و اغلب در زمينهاي سبز يا نيمه بياباني و در داخل حفره هايي كه به وسيله حيوانات ديگر مانند گوكن و روباه معمولي و حتي سنجاب كنده مي شود زندگي مي كند و گاهي هم خود لانه ساده اي حفر مي كند و از جوندگان كوچك مانند موش آبي ، همستر و موش معمولي و خرگوش تغذيه مي كند و در تابستان پرندگان يا تخم آنها را مي خورد و به طور كلي حيوانات ديگري مانند سنجاب زميني ، خارپشت و حشرات و بعضي از گوشتخواران كوچك را شكار مي كند.
فصل جفت گيري اواسط زمستان است . دوران حاملگي احتمالا 2 ماه و تعداد بچه ها 6-2 فرزند مي باشد . بچه ها تا پاييز يا بهار سال بعد نزد مادر خود مي مانند.

پراكندگي در ايران
اين روباه بيشتر در دشتهاي گرگان و خراسان و مخصوصا نزديك به مرز تركمنستان و ايران ديده مي شود. دم و گوش كوتاه و همچنين رنگ بدن ، اين روباه را از سايرين مشخص مي كند.طول دم كمتر از نصف طول سر و بدن ، طول گوش كمتر يا مساوي نصف طول پاي عقب است .

روباه افغاني يا روباه سياه
نام علمي : Vulpes Cana
نام انگليسي : Black Fox

جثه اين روباه كوچك است . طول بدن حدود 50 سانتيمتر و طول دو 41-33 سانتيمتر مي باشد . موهاي انبوه و بلند و نرم و دم پر مو و ضخيم و گوشهاي بلند دارد. سطح داخلي گوشها از موهاي سفيد پوشيده شده و پشت گوش ها مانند گونه قبل سياه نيست و خاص شمال شرق ايران و همچنين بلوچستان است . رنگ بدن به طور كلي خاكستري ، نوك دم سياه رنگ و پايين بدن سفيد رنگ مي باشد و دم كاملا بلندي دارد و از جوندگان ، خرگوش ، پرندگان و حيوانات كوچك ديگر و همچنين ميوه جات تغديه مي كند.

پراكندگي در ايران
اين روباه تا كنون در كوههاي شرق خراسان و فراهان و موته واقع در اصفهان و فارس و زيستگاه هاي آزاد كرمان ديده شده است . اين گونه علاوه بر كميابي با توجه به روند تخريب زيستگاه ها وفقدان يك منطقه رسمي تحت حفاظت براي آن چه بسا بدون اينكه شناخته شود مورد شكار نيز قرار مي گيردبه همين دليل در رديف گونه هاي آسيب پذير جدي قرار دارد.

روباه شني
نام علمي : Vulpes Vlpelli
نام انگليسي : Sand Fox

Rueppell's fox كه روباه شني ناميده مي شود و در شمال آفريقا و غرب آسيا ديده مي شود . يكي از گونه هاي در معرض خطر انقراض در ايران است طول بدن اين حيوان 52-40 سانتيمتر و وزن آن 5/3 -1 كيلوگرم است ،‌طول دم به 39-25 سانتي متر مي رسد . اين روباه به رنگ شن ديده مي شود و در مقايسه با روباه معمولي ، جثه كوچكتر و گوش ها نسبتا بزرگتري دارد. پشت گوشها سياه نيست و پشت بدن معمولا زرد مايل به نارنجي است ولي لكه سياه رنگي در زير چشمها دارد و دم ، زرد متمايل به قهوه اي و انتهاي آن سفيد است . در بين پنجه هاي دست و پا موهاي بلندي دارد. اين روباههاي كوچك صداي WOW از خود در مي آورند . در مناطق كويري روباه شني فراوان است و دليل آن شرايط زيست محيطي مناسب مثل حيوانات قابل شكار و غذاي فراوان است . اين روباه بسيار زيرك است و لانه او به طور معمول چند دهانه دارد كه از اين دهانه ها براي گريز از دست دشمنان استفاده مي كند و معمولا در اطراف لانه ، دالان هاي ديگري نيز حفر مي كند تا در هنگام احساس خطر بتواند در اين دالان ها مخفي شود. روباه شني از خزندگان ، خرگوش ، قورباغه ، حلزون ، حشرات و كرمها ، گياهان ( برگ و دانه هاي آبدار ) و ميوه جات تغذيه مي كند . در طول روز در درز شكافها و لانه هاي زيرزميني استراحت مي كند و در شب بيرون مي آيد و كمين گاهش را هر چند روز يك بار تغيير مي دهد. البته در طول سالهاي اخير تعداد زيادي از آنها به عنوان آفت شكار شده اند . روباه ماده در اوايل فصل بهار به طور متوسط بين 2 تا 3 بچه به دنيا مي آورد و گروههاي اجتماعي كوچكي را تشكيل مي دهند.

زيستگاه

زيستگاه حفاظت شده ندارند ، عمدتا آنها را به زيستگاههاي كويري جنوب شرقي ايران و مرز افغانستان ( حاشيه هامون ) منسوب مي كنند و تنها نشانه هايي كه مي تواند احتمال آسيب پذيري آن را نشان دهد ، تخريب زيستگاههاي كويري و ناامني در عرصه پراكندگي اين گونه است و علاوه بر ايران ، در شمال آفريقا ، عربستان و افغانستان نيز يافت مي شود .

معرفي چند روباه جهان

روباه خاكستري
نام علمي :Urocyon Cinereoargenteus
نام انگليسي : Grey Fox
طول بدن : 81- 53 سانتيمتر
طول دم : 44-7 سانتيمتر
وزن : 7-3 كيلوگرم

روباه خاكستري را روباه درختي هم مي نامند و در جنوب كانادا و شمال و جنوب آمريكا ديده مي شود . روباه درختي مي تواند با مهارت از تنه درختان بالا برود و بين شاخه ها تقريبا به چابكي يك گربه بپرد . معمولا در شب فعالند و از انواع حشرات و پستانداران كوچك تغذيه مي كنند اما در فصول معيني از سال بيشتر از ميوه ها و دانه ها استفاده مي كنند . داراي يال گردن خاكستري تيره و كوچك و گردن ، پهلوها و پاها مختصري قرمز رنگ است و شكم و چانه سفيد يا زرد نخودي مي باشد . كمين گاه آنها يك لانه زيرزميني قديمي يا كنده يك درخت مي باشد ، اما اغلب يك سوراخ درختي با 9 متر ارتفاع از سطح زمين را براي كمين گاه خود انتخاب مي كنند.

روباه قطبي
نام علمي : Alopex Lagopus
نام انگليسي : Arctict Fox
طول بدن : 55- 53 سانتيمتر
طول دم : 30 سانتيمتر
وزن : 4 كيلوگرم

روباه قطبي در شمال كانادا ، آلاسكا ، گيريلند ، شمال آسيا ديده مي شود . اين روباه از نظر رنگ دو نوع است روباه هايي كه سفيد هستند و تقريبا پوشش سفيد رنگ يك دست دارند . اين نوع در دشت هاي بي درخت پوشيده از گلسنگ نواحي قطبي و تپه هاي كوچك سبز ديده مي شود . نوع ديگر كه متداولترند و در مناطق ساحلي و پوشيده از بوته زندگي مي كنند . خاكستري – قهوه اي كم رنگ بوده كه در زمستان كمي هم رنگ آبي پيدا مي كنند . روباه هاي قطبي گوشهاي كوچك ، پوزه بي نوك و پاها و دم كوتاه دارند و از آنجاييكه در نواحي قطبي گرماي بدن سريع تر از دست مي رود همه قسمتهاي بدن به جز بيني از خز نسبتا ضخيمي پوشيده شده است . روباه هاي قطبي از موش صحرايي قطب شمال ، پرندگان ، تخم آنها ، خرچنگ ، حشرات ، خوك آبي ، ميوه ، دانه و زباله هاي انساني هم تغذيه مي كنند و در فصول سرما خرسهاي قطبي را تعقيب مي نمايند تا از بازمانده غذاي آنها كه اغلب فك يا سگ دريايي است استفاده كنند . قطر پوشش تابستاني روباه هاي قطبي نصف پوشش زمستاني است .

روباه فنك
نام علمي : Vulpes Zerda
نام انگليسي : Fennec Fox
طول بدن : 41- 24 سانتيمتر
طول دم : 31-18 سانتيمتر
وزن : 5/1 -1 كيلوگرم

اين روباه در شمال آفريقا و غرب آسيا ديده مي شود و كوچكترين روباه به شمار مي آيد . گوشهاي نسبتا بلندي دارد و انتهاي دم به رنگ سياه است . كف پاي خزدارش براي راه رفتن روي شن هاي گرم و نرم سازگاري يافته است. اين روباه هنگام شب فعال است و از ميوه ها و دانه ها ، تخم پرندگان ، موريانه ها و مارمولك ها تغذيه مي كند . بعلاوه گروه هايي متشكل از 10 روباه ياحتي بيشتر را تشكيل مي دهند و هر عضوي يك كمين گاه چند متري در زمين نرم مي سازد و در روزها كه هوا خيلي گرم است به حفره هاي زيرزميني پناهنده مي شوند . جفت يابي در ژانويه تا فوريه انجام مي شود و 2 تا 5 بچه روباه در لانه به دنيا مي آيند كه تا 2 ماهگي مادر از آنها مراقبت مي كند و در 11 ماهگي به رشد كامل خود مي رسند. خز اين روباه كرم تا زرد كم رنگ است و بخشهاي زيرين بدن سفيد است .

روباه گوش خفاشي

نام علمي : Otocyon Megalotis
نام انگليسي : Bat – eared fox
طول بدن : 66-46 سانتيمتر
طول دم : 34-23 سانتيمتر
وزن : 5/4 – 2 كيلوگرم

اين روباه در آفريقاي جنوبي و غربي ديده مي شود ، گوشهاي بزرگ و صورت كوچك و پوزه نوك دار از مشخصات ظاهري روباه گوش خفاشي است . اين روباه دندانهاي غير عادي دارد. با 8 دندان آسيايي بزرگ تعداد 48 دندان دارند كه از هر پستاندار غير كيسه دار بيشتر است . اين روباه از حشرات و به طور خاص موريانه ها تغذيه مي كند .

روباه كيت
( از خانواده روباه تيز پا )

نام علمي : Vulpes Macrotis
نام انگليسي : Kit fox
طول بدن : 52-38 سانتيمتر
طول دم : 32-22 سانتيمتر
وزن : 3- 5/1 كيلوگرم

اين روباه در نقاط غربي تر آمريكا ديده مي شود و از نظر ظاهر و نحوه زندگي مشابه Swift Fox است و گوشهاي بلندتر و نزديك تر بهم و سري لاغرتر دارد و به 3 رنگ خاكستري قهوه اي روشن و متوسط و تيره ديده مي شود و سازگاري او با محيط از چمن زارهاي سرسبز تا شرايط بياباني تغيير مي كند و همه چيز خوارند.

روباه تيز پا

نام علمي : Vulpes Velox
نام انگليسي : Swift Fox
طول بدن : 53-38 سانتيمتر
طول دم : 26-18 سانتيمتر
وزن : 3-5/1 كيلوگرم
اين روباه بيشتر در نقاط شرقي آمريكا ديده مي شود و به عنوان گونه جداگانه از Kit fox شناخته مي شود ، رنگ بدن اين روباه مشابه Kit fox است اما در قسمتهاي بالاي تنه خاكستري تر و در قسمتهاي زير تنه نارنجي – نخودي رنگ است . دم پر پشتي دارد و انتهاي دم به رنگ سياه است . دو گونه Swift fox و Kit fox لانه خود را به عمق 1 متر با تونلي به طول 4 متر حفر مي كنند.
دوره جفت يابي از دسامبر تا اواخر ژانويه است و دوره حاملگي روباه ماده 50 تا 60 روز است .

روباه كولپئو

نام علمي : Pseudalopex Culpaeus
نام انگليسي : Culpeo fox
طول بدن : 120 – 60 سانتيمتر
طول دم : 45-30 سانتيمتر
وزن : 5 تا 5/13 كيلوگرم
در جنوب و غرب آمريكا ديده مي شود و در دشت هاي سرسبز و چمنزارها زندگي مي كند . اين روباه قوي و بلند در همه جا براي استفاده از خزش شكار مي شود و از جوندگان و خرگوش ، پرنده و تخم هايشان و دانه هاي فصلي تغذيه مي كند .پشت و شانه هاي اين روباه خاكستري رنگ و سر و گردن و گوشها و پاها گندم گون تر است و داراي دم كركي و پرپشت و بلند است كه انتهاي آن سياه رنگ مي باشد.

روباه خرچنگ خوار

نام علمي : Cerdocyon thous
نام انگليسي : Crab – eating fox
طول بدن : 64 سانتي متر
طول دم : 29 سانتي متر
وزن : 8- 5 كيلوگرم

اين روباه در غرب ، جنوب و شمال آمريكا ديده مي شود و از خرچنگ هاي ساحلي آب شيرين تغذيه مي كند و البته از ماهي ها ، جوندگان ، خزندگان ، پرندگان و كرم حشرات و ميوه جات هم تغذيه مي كند . بدن اين روباه خاكستري – قهوه اي و صورت و گوشها و پاهاي جلويي قهوه اي مايل به قرمز با كمي سفيد در اطراف است و نوك گوشها و دم و پشت پاها سياه مي باشد و معمولا هنگام شب فعالند